احمد نعیم
مقام زن در «شاهنامهء فردوسی»: به مناسبت هشت مارچ روز جهانی زن
پنجشنبه هشتم مارچ ۲۰۰۷ -- ...«اگر پارسا باشد و رایزن /یكی گنج باشد پراكنده زن» این نشان از بزرگی و عظمتی است كه كه فردوسی برای زنان قائل است، همان زنی كه چون پارسا و پاك بود و دارای عفت و عصمت، از مردان تكاور و وزراء و رهبران هوشمند و مردان خردمند برتر و بالا تر جلوه می كند. یكی از نكات بسیار جالبی كه در اشعار حكیم می توان یافت اظهار وفاداری كامل زن است، زن به عنوان موجودی وفادار و فداكار معرفی شده است ...
بحث در باره زنان و جایگاه آنان در جامعه بحثی مفصل و گاهی پر چالش است.این بحث گذشته از چند ده سالی كه تحت تاثیر صورت افراطی حمایت (یا به عبارتی جانبداری) از زنان یا فمینیسم قرار گرفته، از گذشته های دور در فرهنگ كتبی و شفاهی فارسی زبانان وجود داشته است.صحبت از مقام زنان در ادبیات فارسی مجالی بسیار وسیع طلب میكند كه از حوصله این مقال خارج است و در اینجا فقط به گوشه ای از آن اشاره ای می كنم. حكیم ابولقاسم فردوسی طوسی از بزرگترین و برجسته ترین شعرای جهان شمرده می شود.
كتاب وی (شاهنامه) دریای حكمت،معرفت،اخلاق و درس زندگیست. شعر از عناصری است كه به وسیله آن میتوان به فرهنگ مردم زمان آن پی برد. شعرا اصولا انسانهایی نازك دل و متاثر از محیط میباشند كه در واقع با سرودن شعر جدای از بروز درونیات خود به بازگویی احوال دوران خویش می پردازند.با بررسی اشعار شعرای متقدم و متاخرو در كنار آن بررسی تاریخ ایران،می شود به این مهم دست یافت كه ادبیات ایران در تعاملی مستقیم و ارتباطی تنگاتنگ با وضعیت سیاسی و فرهنگی زمانه خود بوده است.البته در این میان نباید و نمیتوان نقش جغرافیا و تاثیر محیط طبیعی را بر شعر نادیده گرفت.صحبت اصلی ما در باره جایگاه و مقام زن در شاهنامه فردوسی است كه نشان از نوع فرهنگ و رویكرد جامه آنروز به مسئله زنان دارد.
فردوسی در جای جای شاهنامه از دلاوری ها و هوشیاری زنان،به ویژه زنان، سخن به میان آورده است و آنان را همپای مردان وارد اجتماع نموده، ومقام منزلتی والا به زن بخشیده است، و این گروه از افراد جامعه را از نظر عقل و هوشیاری بسیار زیبا توصیف كرده است:
ز پاكی و از پارسایی زن كه هم غمگساراست هم رایزن
ودر جایی دیگر:
اگر پارسا باشد و رایزن یكی گنج باشد پراكنده زن
این نشان از بزرگی و عظمتی است كه كه فردوسی برای زنان قائل است، همان زنی كه چون پارسا و پاك بود و دارای عفت و عصمت، از مردان تكاور و وزراء و رهبران هوشمند و مردان خردمند برتر و بالا تر جلوه می كند.یكی از نكات بسیار جالبی كه در اشعار حكیم می توان یافت اظهار وفاداری كامل زن است، زن به عنوان موجودی وفادار و فداكار معرفی شده است به گونه ای كه در مواردی زیاد وجود خود را فدای مردان نموده تا حفاظت و نگهداری آنان را تضمین نماید . می سراید:
بدو گفت رای تو ای شیر زن درفشان كند دوده و انجمن
یا:
بدو گفت هركس كه بانو تویی به ایران و چین،پشت و بازو تویی
نجنبناندت كوه آهن زجای یلان را به مردی تویی رهنمای
زمرد خردمند بیدار تر زدستور داننده هوشیارتر
همه كهترانیم و فرمان توراست بدین آرزو، رای وپیمان توراست
پس زن مورد بحث فردوسی ،راهنمای مردان جنگاور است، او می تواند خرد مند تر از مردان باشد، و هوشیار تر از فرمانروایان و زیركتر از آنان، این است كه مردان در برارش زانو میزنند و خود را كمتر از او می دانند،و تصور نمی شود كه فردوسی اغراق گوید و همانگونه كه رسم سرایندگان حماسه است هر كوچكی را بزرگ جلوه دهد تا بیشتر جلب توجه كند.در تاریخ هم بسیاری از حوادث شیرین و تلخ وجود دارد كه در پشت پرده آن حوادث حضور زن یا زنانی خود نمایی میكند.