m8

اصلاحات از درون

زير ذره بين
سركوب كردن گروهها و دستيابي به اطلاعات تنها راه مبارزه با تروريسم نيست بايد افكار را تغيير داد. اكثر سعودي ها اين نظر را كه وهابيت ارتباطي با تروريسم دارد را قبول ندارند. اما برخي از آنها به تازگي تأييد مي كنند كه فرهنگ سعودي نوعي مقابله با غيرمسلمانان را ترويج مي كند.

تا همين اواخر شهروندان عربستان سعودي به راحتي باور مي كردند كه در آرام ترين نقطه دنيا زندگي مي كنند. درست است كه هر چند وقت يك بار بعضي دستگير و مجازات مي شدند، اما جرم آنها تنها مواردي چون شرب خمر، سرقت و قاچاق مواد مخدر بود. به ندرت پيش مي آمد كه پليس دست به سوت يا آژير بزند، چه رسد به اين كه اسلحه بكشد. اگر در تعقيب و تلاش براي دستگيري كسي بودند، اين كار با استفاده از روابط فاميلي و قبيله اي ممكن مي شد و نيازي به چاپ و انتشار پوستر نبود، كاري كه براي مردم هشدار بود كه آبروي آن قوم و قبيله را مي برد.
اما تابستان امسال هفته اي نبود كه مطبوعات عربستاني تيترهاي پرهياهو درباره آخرين درگيري و تيراندازي پليس با يكي از گروههاي القاعده يا كشف محموله اي مخفي از سلاح و مواد منفجره چاپ نكنند. خيابانها پر از ايست هاي بازرسي پليس است. وزارت كشور در يك اقدام غيرمنتظره اسامي و تصاوير مظنونين القاعده را در سطح گسترده چاپ و منتشر كرده و از مردم خواسته است آنها را تحويل دهند. شاهزاده عبدالله، وليعهد عليه تروريسم اعلام جنگ كرده است. بلندپايه ترين نهاد مذهبي كشور با صدور بيانه اي از او حمايت نموده است. سخنگويان دولت مي گويند صدها روحاني به دليل تندرو بودن اخراج شده اند و هزاران تن ديگر در حال بازآموزي و در پيش گرفتن شيوه هاي ميانه هستند. آيا اين تصاوير حقيقي است؟ آيا اين همان عربستان سعودي است كه عليرغم وجود شواهد روشن، تا ماهها اين حقيقت را كه ۱۵ تن از ۱۹ هواپيمارباي ۱۱ سپتامبر سعودي بودند، تكذيب مي كرد؟ پادشاهي كه وزير كشورش مي گفت حمله به آمريكا كار صهيونيست ها بوده است كشوري كه دلارهاي نفتي اش بعضي گروههاي تروريستي را تأمين مالي مي كند؟ آمريكايي ها درباره عربستان ترديدهايي دارند كه وقتي دولت بوش به رهبري رئيس جمهوري كه بيش از هميشه با رياض گرم و راحت است ۲۸ صفحه از گزارش كنگره درباره ۱۱ سپتامبر را غيرقابل انتشار اعلام كرد، اين ترديدها بيشتر شد. با اين كار شائبه پنهان كاري درباره بدترين حمله تروريستي در تاريخ آمريكا دامن زده شد.

نويسندگان مطبوعاتي، اعضا كنگره و سياستگذاران از جمله اقليتي در درون دولت بوش نزديكي روابط آمريكا با دولت عربستان را زير سؤال مي برند.
۶۰۰ خانواده اي كه در حملات ۱۱ سپتامبر نزديكان خود را از دست داده اند و شكايت يك تريليون دلاري عليه خاندان سعود اقامه كرده اند نيز وارد اين بحث شده اند. چندي پيش لايحه اي كه پيوستن عربستان به فهرست كشورهاي حامي تروريسم در آن پيش بيني شده است ۱۹۱ رأي در كنگره بدست آورد اما تصويب نشد. برخي مخالفان عربستان در آمريكا حتي مي گويند كه آمريكا در بهار امسال اشتباهي به كشور (عراق) حمله كرد و چاههاي نفت آن را تصاحب كرده است. حاميان ائتلاف و اتحاد آمريكاو عربستان مي گويند سعودي خود را از حاميان مالي تروريسم با مبارزان با تروريسم تبديل كرده اند. مبارزه شروع شده اميرعبدالله استدلال اين گروه را تقويت كرده است.
خشونت دليل سركوب
علاقه جديد امير عبدالله به مبارزه با تروريسم محصول ۱۱ سپتامبر نيست. در حالي كه متحدان آمريكا همچون آلمان، فرانسه و سنگاپور با مبارزه تهاجمي با هسته هاي مخفي و پنهان القاعده در خاك خود به حملات به آمريكا واكنش نشان دادند، عربستان طوري عمل كرد كه گويي ۱۵ سعودي عمليات ۱۱ سپتامبر از «هيچ كجا» آمده اند. عمليات سركوب اخير اميرعبدالله نشان مي دهد كه در حقيقت عربستان به نوعي با فعالان القاعده مدارا مي كرده است. دليل و انگيزه اين سركوب خشونتي بود كه خانواده سلطنتي شخصاً شاهد آن بودند و حملات ۱۲ ماه مه (۲۲ ارديبهشت)القاعده به سه مجموعه مسكوني در رياض بود كه به كشته شدن ۳۵ نفر از جمله ۹ بمب گذار انتحاري انجاميد. از آن زمان مقامات سعودي در بيش از يكصد عمليات دست كم ۱۱ مظنون القاعده راكشته و بيش از ۲۰۰ نفر را دستگير كرده اند.

شبه نظاميان به راحتي سركوب نمي شدند. در اين عمليات ها، ۱۱ مأمور امنيتي سعودي كشته شدند. چهار عضو يكي از گروههاي القاعده كه در خانه اي در منطقه الجوف عربستان به دام افتاده بودند تصميم گرفتند به جاي تسليم خود را با نارنجك منفجر كنند. در بعضي از اين حملات مظنونين توانستند فرار كنند دست كم دو تن از آنها از يك خانه امن گريختند و ده تن ديگر در حمله اي ديگر موفق به فرار شدند. يكي از موارد تعقيب و دستگيري نشان داد كه القاعده ممكن است درون نيروهاي امنيتي عربستان نفوذ كرده باشد. يكي از مظنونين يك افسر پليس بود. نيروهاي عربستاني مقادير زيادي سلاح از مكان هاي مخفي كشف كرده اند: ۹۳ نارنجك در يك نقطه، ۲۰ تن مواد منفجره دست ساز در نقطه اي ديگر، يك تن مواد منفجره پلاستيك rdx هم در جاي ديگر. نيروهاي امنيتي هنگام كشف جسد يوسف صالح فهد العايري از استراتژيست هاي القاعده و يكي از جمع كنندگان كمك هاي مالي اين گروه به نكته غيرمنتظره اي برخوردند. او نامه اي همراه داشت با امضا اسامه بن لادن يكي از فعالان القاعده در زندان گفت كه او نامه را در ماه فوريه وارد عربستان كرده است. بعد از حملات ۱۱ ماه مه، خاندان سعود دريافت كه در معرض حمله مستقيم سازماني قرار دارد كه كمر به سرنگوني آن بسته است. بن لادن اگر چه مدتهاست خانواده سلطنتي عربستان را به دليل اجازه ورود به نيروهاي آمريكايي به خاك كشور محكوم مي كند، اما گروه او از اعمال خشونت درون كشور خودداري مي كردند. دلايل اين كار هم براي مأموران اطلاعاتي آمريكا روشن بود. يك مقام سابق دولت بوش مي گويد: مأموران القاعده در عربستان هستند و آنها از القاعده مي خواستند كه به عربستان حمله نكنند چون دولت ممكن است در اين صورت همه ارتباطات را قطع كند.

جرالد پوستر نويسنده كتاب «چرا آمريكا خوابيد» به نقل از مقامات آمريكايي نوشته است كه ابوزبيده يكي از مأموران مهم القاعده كه در اختيار آمريكاست به بازجويان خود گفته كه القاعده با دولت عربستان به يك توافق صريح رسيده بود كه از انجام حمله درون عربستان خودداري كند و در مقابل كمك مالي دريافت نمايد. ابوزبيده ادعا كرده كه بن لادن به او گفته است در سال ۱۹۹۱ با شاهزاده تركي الفيصل بن عبدالعزيز رئيس وقت سرويس اطلاعاتي عربستان به اين توافق دست يافته است.
پوستر مي نويسد: ابوزبيده ادعا كرده است كه در چندين نشست با تركي و بن لادن در افغانستان و پاكستان شركت كرده است. تركي همه اين اتهامات را در مصاحبه اي با مجله تايم رد كرده و آنها راكذب محض خواند. او پنج بار ديدار با بن لادن را تأييد كرد اما گفت اين ديدارها در ارتباط با حمايت عربستان از مجاهدين افغان در جنگ با اشغالگران شوروي و در دهه ۱۹۸۰ بوده است او گفت كه آخرين ديدار آنها در سال ۱۹۸۹ يا اوائل ۱۹۹۰ بوده است شاهزاده تركي گفت كه تا به حال ابوزبيده را نديده است.
به هر دليلي كه باشد، القاعده تا به حال به انجام عمليات درون عربستان خودداري كرده بود. بعد از انفجارهاي روز ۱۲ ماه مه همه چيز تغيير كرد. اميرعبدالله در شديدترين نطق خود در محكوميت افراط گري اسلامي، در يك نطق تلويزيوني جنگ با تروريست هاي گمراه شده را نبرد ميان نيروي خير و نيروي شر توصيف كرد كه در آن هيچ جايي براي بي طرفي تا تعلل باقي نمي ماند.
سه روز بعد از اين سخنراني شوراي ۱۷ نفره استادان ارشد اسلامي كه نهادي عاليرتبه مذهبي است، از اين سخنان حمايت كرد. البته واكنش تعجب آور نبود زيرا اين شورا هم مانند همه نهادهاي ديگر در عربستان استقلال اندكي دارد. اما اين شورا اعلام كرد كه اقدامات تروريستي هيچ ربطي با جهاد ندارد.
درهاي جامعه مخفي باز مي شود
اين كه مقامات گوناگون آمريكايي چگونه اقدامات ضدتروريستي عربستان را ارزيابي مي كنند بستگي به اين دارد كه از چه معياري استفاده مي كنند. آنها كه قضاوت هاي تيره تر مي كنند، كساني هستند كه عربستان را با ديگر متحدان آمريكا مقايسه مي كنند. ارزيابي هاي ملايم تر از ناحيه كساني است كه انتظاراتشان متأثر از اين واقعيت است كه اين كشور به نام خانواده آل سعود است. عامل ديگر در اين ارزيابي رده افراد و مسئولان قضاوت كننده است. مقامات بلندپايه اي كه اظهار نظر مي كنند محتاط تر از كساني هستند كه به طور خصوصي حرف مي زنند. ريچارد آرميتاژ معاون وزير خارجه آمريكا گفته است كه از زمان حملات ۱۲ مه، همكاري در زمينه مواردي كه به موضوعات داخلي عربستان مربوط مي شود چشمگير بوده است. از سوي ديگر يك مقام عالي رتبه ضدتروريستي دولت بوش به تايم گفته است كه درباره ميزان همكاري رياض نگراني هاي بسياري وجود دارد.

سعودي ها در بستن شريان هاي كمك مالي به گروههاي تروريستي مورد تحسين واشنگتن قرار گرفته اند. رياض گروههاي خيريه را از فرستادن پول به خارج بدون اجازه دولت منع كرده است. همچنين ۷/۵ ميليون دلار را در حساب هاي بانكي مظنونان مرتبط با تروريست  ها مسدود كرده است. شاهزاده سعودالفيصل وزير خارجه عربستان به تايم گفت كه موضوع پول اكنون به طور كامل تحت كنترل است و دولت شما هم اين را مي داند اين يك بزرگنمايي است. زيرا هيچ كس انتظار ندارد كمك هاي پولي به تروريست ها به طور كامل قطع شود. يك مقام بلندپايه آمريكايي مي گويد، سعودي ها در موارد خاص در زمينه كمك مالي همكاري كرده اند. يك مقام مسئول سابق آمريكا نيز مي گويد سعودي ها تأكيد دارند كه از هر چه آمريكايي ها مي دانند آگاهي دارند؛ برخي مأموران تحقيق شك دارند كه سعودي ها واقعاً به تعقيب و دستگيري مظنونان اقدام كنند. به گفته آمريكايي ها عربستان همچنان از خيريه هايي كه با خانواده سلطنتي يا دوستان آنها مرتبط هستند حمايت كنند.
سوابق بانكي يكي از اين مؤسسه ها كه مظنون به ارتباط با القاعده هستند به طور مرموزي ناپديد شده است. آمريكايي ها اميدوارند نيروي مشترك ويژه اي كه به پيشنهاد شاهزاده عبدالله و در رياض تشكيل شده، در بهبود اين همكاري ها مؤثر باشد.
مقامات آمريكايي از عمليات هاي اخير عربستان عليه هسته هاي القاعده استقبال كرده اند. مسئولان ضدتروريستي مي  گويند كه دولت عربستان در برخي موارد باز عمل نمي كند و اين شائبه را پيش مي آورد كه شايد نكته اي براي پنهان كردن دارد. مثلاً از دسترسي مقامات آمريكايي به چندين مظنون در حبس خودداري مي كنند از جمله يك سعودي كه ماههاست در اختيار دولت عربستان است و گفته مي شود درباره طرحهاي گسترده وارد كردن گاز سمي به يك سيستم زيرزميني در شهر نيويورك اطلاعات گسترده اي دارد. واشنگتن خواستار گفت وگو با اين مرد است اما عربستان هيچ اطلاعات جزيي درباره او ارائه نكرده است. مأموران تحقيق در واشنگتن مي گويند، سعودي ها درباره اعضايي از القاعده كه دستگير كرده يا كشته اند اطلاعات بيشتري دارند اما علاقه اي به افشاء اين سوابق ندارند. آمريكايي ها اميدوارند تا با تشكيل آن واحد مشترك ضد تروريستي سعودي ها را متقاعد به ارائه اطلاعات بيشتر كنند.
سركوب كردن گروهها و دستيابي به اطلاعات تنها راه مبارزه با تروريسم نيست بايد افكار را تغيير داد. اكثر سعودي ها اين نظر را كه وهابيت ارتباطي با تروريسم دارد را قبول ندارند. اما برخي از آنها به تازگي تأييد مي كنند كه فرهنگ سعودي نوعي مقابله با غيرمسلمانان را ترويج مي كند. بعد از حملات ۱۲ ماه مه روزنامه الوطن در رشته مقالات و كاريكاتورهايي به اين موضوع اشاره كرد. شوراي استادان ارشد اسلامي به امير عبدالله گلايه كرد و در نتيجه جمال خاشوگي سردبير الوطن اخراج شد. اما بقيه همچون تركي الصمد يكي از نويسندگان سعودي روزنامه الشرق   الاوسط به اين كار ادامه و تا آنجا پيش رفت كه نوشت سعودي ها بايد وهابيت را محكوم كنند.عده اي از روحانيون سعودي براي مرگ او فتوا صادر كرده اند.
شبكه يك تلويزيون عربستان كه مانند ديگر رسانه هاي اين كشور در كنترل دولت است نخستين برنامه اي به نام جنگ با تروريسم را آغاز كرده است. در اين برنامه تصاويري از حملات ۱۱ سپتامبر و ۱۲ ماه مه و همچنين سخنراني هاي قديمي رهبران سعودي پخش مي شود كه در آن احترام به كشورهاي خارجي در خواست شده است. مقامات سعودي اعلام كرده اند كه براي آرام كردن جو در مساجد سعودي، ۹ روحاني شبه نظامي را دستگير كرده اند. وزير خارجه عربستان گفته است «از حالا به بعد هر موعظه اي كه نوعي حمايت از خشونت در آن باشد، گوينده آن بركنار مي شود. تا كنون دو هزار نفر اخراج شده اند، اما هنوز فهرستي از اين افراد منتشر نشده است. اما «عبدالرحمان المترودي» معاون وزير امور اسلامي تأكيد مي كند كه اين افراد نه به دليل تعاليمشان بلكه به دليل حاضر نشدن به موقع در محل كارشان بركنار شده اند. اوگفت كه نزديك به سه هزار امام جماعت مسجد در حال بازآموزي هستند تا بر مدارا تأكيد كنند. از زمان شروع اين عمليات در رياض و جده در سخنراني هاي مذهبي بر مدارا و محكوميت تروريسم تأكيد مي شود. مدارس عربستان هم دچار تغييراتي شده است. سعودي ها كتابهاي درسي و دوره هاي آموزشي را مورد بازرسي قرار داده اند. وزير خارجه عربستان به تايم گفت كه كتابها براي سال جديد تحصيلي تغيير كرده اند. اما اينها چگونه تغييراتي هستند؟ وزير آموزش عربستان به تايم گفت كه دولت كل فصل پنجم كتاب درسي كلاس دهم را كه در آن توضيح داده شده چگونه مسلمانان و غيرمسلمانان دشمنان تاريخي بوده اند حذف كرده است. در بخش هايي از اين كتاب آمده بود كه خوشحالي كردن در ايام تعطيلات غيرمسلمانان ممنوع است. به جاي آن در اين كتاب سه پيام قرآن گنجانده شده كه مدارا را تشويق مي كند. در يكي از اين پيام ها آمده است، خدا شما را از رفتار منصفانه و مهربانانه با كساني كه با شما به خاطر دينتان جنگ نمي كنند و شما را از خانه هايتان نمي رانند، منع نمي  كند.چون خدا افرادمنصف را دوست دارد.
وزير آموزش عربستان گفت كه برنامه درسي قبلي ارتباطي با كساني كه طرفدار خشونت هستند نداشته است اما دنياي مدرن به قبول و پذيرش بيشتر ديگر فرهنگ ها نياز دارد. او قصد دارد در سال جديد تحصيلي به دانش آموزان بگويد: اگر افراد با مدارايي نباشيم و ديگر در دستيابي به آگاهي وعلم و هر جا كه باشد همكاري نكنيم، آينده اي نخواهيم داشت.
سعودالفيصل وزير خارجه عربستان به تايم گفت، ممكن است افرادي از سعودي ها به مدارس وهابي در خارج پول داده باشند كه اگر اين طور است اطلاعات درباره اين ادعا را مي خواهيم و اين افراد را به زندان مي اندازيم. قوانين جديد اين است. دفعه بعد كه كسي بيايد و از ما درخواست كمك مالي براي هر كاري در كشورش كند، اين درخواست را رد مي كنيم.
اين كه آيا واقعاً شاهزاده سعود اين كار را مي كند يا فقط حرف آن را زده است، اين روزها به موضوعي اساسي در رابطه ميان آمريكا و عربستان تبديل شده است. سناتور جمهوريخواه ريچارد شلبي رئيس سابق كميته اطلاعاتي سنا مي گويد، گام هاي مثبت عربستان بعد از ۱۲ مه مشهود است اما اگر تاريخ معيار خوبي براي قضاوت باشد، نمي دانم شدت تلاش هاي آنها تا كي ادامه يابد.
صبر بسيار در آمريكا در مقابل سعودي ها روبه اتمام است. روز به روز بر تعداد كساني كه مي گويند بايد سعودي ها را سرجايشان بنشانيم اضافه مي شود. اين تعبير يكي از مقامات وزارت خارجه است. «فرانك كافني» يكي از تحليلگران محافظه كار سياست خارجي آمريكا درباره شيوه مقابله با اين موضوع مي گويد: «به آنها اطلاع مي دهيم كه اين نوع رفتار كاملاً غيرقابل قبول است. ممكن است روابط ديپلماتيك قطع شود يا تحريم  هاي اقتصادي اعمال شود و يا در نهايت چاههاي نفت تصرف نظامي شود.
حمايت از چنين گزينه هايي براي كساني كه در قدرت نيستند آسان است. تندروهاي دولت بوش كه اكثراً آنها را نومحافظه كاران تشكيل مي دهند مي خواهند فشار بيشتري بر سعودي ها براي انجام اصلاحات وارد شود، اما زياد پيش نمي روند كه مثلاً پيشنهاد تغيير رژيم را بدهند. سقوط خاندان سعود بسيار ترسناك تر از آن است كه بتوان درباره آن فكر كرد، چون هر رژيم جايگزين ديگري مي تواند بدتر از اين باشد. كشور عربستان علي رغم كمبود آزادي، پناهنده سياسي معدودي دارد. از نظر استانداردهاي سعودي، رژيم سعودي ليبرال است.
به همين دليل بسيار بعيد است كه دولت بوش سياستي سخت تر در مقابل رياض اتخاذ كند.در حالي كه نومحافظه كاران در بحث هاي داخلي درون دولت در بيشتر موارد برنده بوده اند اما اين بار بدون حضور پدر خوانده اي قدرتمند يعني ديك چني مبارزه مي كنند.
موضع چني در برابر عربستان ناشي از تجربه او به عنوان مسئول در دولت نيكسون در سال ۱۹۷۳ نشأت مي گيرد، وقتي سعودي ها در اعتراض به حمايت آمريكا از اسرائيل فروش نفت به آمريكا را براي ۵ ماه قطع كردند و بدترين بحران كمبود بنزين در تاريخ آمريكا را موجب شدند. بوش اين بار از چني، كالين پاول، كاندوليزارايس و پدرش صدايي واحد مي شنود كه بايد با سعودي ها همكاري كند تا آنها تغييرات را اجرا كنند نه اين كه آنها را طرد كند.
منابع آمريكايي و عربستاني مي گويند هفته گذشته وقتي پرزيدنت بوش ۲۰ دقيقه تلفني با امير عبدالله صحبت كرد در تعريف از تلاش هاي او در مبارزه با تروريسم زياده روي كرد.
تايم

همشهری

بالا

بعدی * صفحة دری * بازگشت